KΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ: "ΕΠΙ ΨΥΛΛΟΥ ΚΡΕΜΑΜΕΝΟΣ" ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ

Είκοσι πέντε διηγήματα - έμμονες ιδέες. Η περιγραφή στο οπισθόφυλλο, που αναφέρει τα διηγήματα ως έμμονες ιδέες, δε θα μπορούσε να είναι πιο ακριβής!
Γυναίκες που πάντα επιστρέφουν από αναπάντεχες διαδρομές. Η λάμψη που θρυμματίζει τους καθρέφτες με σφυρί. Ζώα, πολλά ζώα, που ζούνε στη ζωή ή στο μυαλό, σ' έναν αυθαίρετο, μυστικό Κήπο - Ενυδρείο.
Τα διηγήματα είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Το καθένα απόλυτα μοναδικό και ξεχωριστό από τα υπόλοιπα, τόσο στο περιεχόμενο, όσο και στο μέγεθος, τη θεματολογία, τους πρωταγωνιστές... Σα νερό που κυλάει ανεμπόδιστα οι σκέψεις και οι εικόνες, διαδέχονται η μια την άλλη αστραπιαία και μερικές φορές, χωρίς ξεκάθαρο ειρμό.
Ο «Θεσσαλονικεύς νους» του Γ. Σκαμπαρδώνη ευθύς εξαρχής αποπειράται να πάει κόντρα στο ρεύμα, σαγηνευμένος από τους καθημερινούς παραλογισμούς που βλέπει γύρω του. Διηγήματα όπου καταστάσεις και στιχομυθίες παραπέμπουν στο θέατρο του παραλόγου.
Ενδεικτικά αυτής της διάθεσης κάποια σύντομα διηγήματα μισής ή και μιας σελίδας Στο βιβλίο αυτό, έξι σύντομα και παράξενα διηγήματα επί συνόλου 25 διαστίζουν τη συλλογή υποσκάπτοντας τη ρεαλιστική επίφαση και των εκτενέστερων. Στα παλαιότερα έργα του Σκαμπαρδώνη, η υποψία του παραλόγου απορρέει από απόκρυφες ιστορίες, σε αντίθεση με τα καινούργια, που δείχνουν να ξεκόβουν από παραδόσεις και θρύλους για πράγματα θαυμαστά και πράξεις ηρωικές. Το αλλόκοτο αυτών των διηγημάτων είναι αποκύημα της σύγχρονης, μεταλλαγμένης και ηλεκτρονικής πραγματικότητας ή ακόμη της ανθρώπινης φύσης που αλλοιώνεται πλέον παιδιόθεν.

Ο έρωτας, αυτό το τόσο προσφιλές θέμα των συγγραφέων, ουσιαστικά απουσιάζει. Αυτό δεν σημαίνει πως οι γυναίκες λείπουν από τα διηγήματα. Είναι χαρακτηριστική η γυναικεία παρουσία στα διηγήματά του Σκαμπαρδώνη. Μάλιστα το πρώτο από τα καινούργια διηγήματα αποθεώνει το γυναικείο σώμα εν κινήσει. Πρόκειται όμως για τη γυναίκα ως παραστατικό αντικείμενο, είτε είναι η Ουκρανή πρωταθλήτρια κολύμβησης του πρώτου διηγήματος είτε η γυναίκα χιονάνθρωπος του «Μοιάζεις κι εσύ σαν θάλασσα». Στην πρόσφατη συλλογή το διήγημα «Της αρκούδας τα υπόβαθρα», το μοναδικό που τουλάχιστον ξεκινά με ερωτοτροπίες ενός σαραντάρη για μια 22χρονη, διαπνέεται σαφώς από διάθεση διακωμώδησης.
Όσο για τον διαφυγόντα αισθησιασμό, αυτός διοχετεύεται ακέραιος στις περιγραφές της φύσης. Εξάλλου οι γυναίκες του Σκαμπαρδώνη υστερούν έναντι των λοιπών θηλυκών πλασμάτων του ζωικού βασιλείου που ζωντανεύουν τις ιστορίες. Πέραν των σκύλων, στους οποίους έχει εκπεφρασμένη αδυναμία ο συγγραφέας, εμπλέκονται πλείστα όσα ζώα, ως επί το πλείστον απειλητικά: οχιές, αρκούδες, αλεπούδες, ως και σμέρνες. Όμως χωρίς ίχνος φιλόζωης αντιμετώπισης. Τέλος, τα λιγοστά διηγήματα με κεντρικό ήρωα γυναίκα προτιμούν ηλικιωμένες, όπως η εκπληκτική κυρία Σωσώ, ετών 76, κατάκοιτη από οστεοπόρωση, που θα βγει ή μάλλον δεν θα βγει «την τελευταία βόλτα ως την Τσιμισκή», της προηγούμενης συλλογής.
Του έρωτα υπερισχύει ο θάνατος. Ωστόσο η αφήγηση διατηρεί έναν τόνο ανάλαφρα ειρωνικό, που δηλώνεται και με τους παιγνιώδεις τίτλους των διηγημάτων. Π.χ. με έναυσμα μια θυμόσοφη φράση ή και λαϊκή ρήση ο συγγραφέας απογειώνεται με συνειρμικά άλματα καταλύοντας τα στεγανά πραγματικότητας,
Όλα αυτά συμβαίνουν στα διηγήματα «Ο Νίκος Σκαλκώτας στην παραλιακή» και «Ιπτάμενος δίσκος» που εκτυλίσσονται στην πόλη του συγγραφέα, αφού ο βορειοελλαδικός χώρος με πόλο τον Αθω και ομφαλό τη Θεσσαλονίκη αποτελεί για τον Σκαμπαρδώνη τη μήτρα κάθε έμπνευσης. Το διήγημα «Με τη Rolls Roys του Βελλίδη», ιστορεί μια βόλτα με το συχωρεμένο εκδότη Γιάννη Βελλίδη και ένα γεύμα με μοσχαροκεφαλή, ερχόμενη έτοιμη, ψημένη σε λαδόκολλα, από τον Εβρο.

Τελικά εκείνο που εμείς απολαμβάνουμε στα διηγήματα του Σκαμπαρδώνη, όσο και αν ηχεί παρωχημένο σε εποχή παγκοσμιοποίησης, είναι αυτές οι γνήσια ελληνότροπες αφηγήσεις με τους ιδιόμορφους ήρωες. Από τον γέροντα Παΐσιο και τον Νικόλα Λικουμά τον μπουζουξή ως εκείνον τον θεότρελο ο οποίος με οκτώ μποφόρ φορτώνει το αυτοκίνητό του σε έναν «σκυλοπνίχτη» για να πάει από την Αμοργό στη Δονούσα πεσκέσι στον φίλο του μια σμέρνα, ζωντανή μέσα σε γκαζοτενεκέ με θαλασσόνερο. Τελικά ελευθερώνει τη σμέρνα ρίχνοντάς τη στη θάλασσα προς εξευμενισμό του Ποσειδώνα.
Πέραν της εντοπιότητας των διηγημάτων του Σκαμπαρδώνη, ένα άλλο χαρακτηριστικό τους, και αυτό κόντρα στο πνεύμα της εποχής, είναι οι πολιτικώς ανορθόδοξες απόψεις του αφηγητή. Π.χ., προτιμά τα σκυλιά από τα παιδιά που τσιρίζουν και δεν διστάζει να πλουτίσει το πάνθεον των καλών μεταναστών της ντόπιας πεζογραφίας με μια τερατώδη Βουλγάρα νοσοκόμα που βασανίζει τους ηλικιωμένους τροφίμους γηροκομείου ώσπου να τους βγει η ψυχή.

Ένας συγγραφέας πιστός στις εμμονές του και σταθερός στους αφηγηματικούς του τρόπους. Όπως και το μυθιστόρημά του «Ουζερί “Tσιτσάνης”» που είχα διαβάσει παλαιότερα, το «Επί ψύλλου κρεμάμενος» δεν είναι καθόλου δυσνόητο –αντίθετα γρηγοροδιάβαστο θα μπορούσες να το πεις. Aν θέλεις να το καταλάβεις -κι αυτό και το συγγραφέα- απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή. Διήγηση πάντα σε πρώτο πρόσωπο, ανεξάρτητα αν ο αφηγητής καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από το συγγραφικό προσωπείο ως το μαθητή του δημοτικού. Και τέλος, το σημαντικότερο στοιχείο κάθε αφήγησης, η γλώσσα: ένα δυνατό βορειοελλαδικό χαρμάνι με καθαρευουσιάνικες, λαϊκές και ιδιόλεκτες εκφράσεις σε περιγραφές ρηματικής ευρωστίας. Πρόσφορα διηγήματα σε μια εποχή επί ξύλου κρεμάμενη...

librofan