Τρεις ερμηνευτές, τρεις διαφορετικές αναγνώσεις τριών δραματικών μονολόγων του Γιάννη Ρίτσου. Τους ζητήσαμε να συνομιλήσουν με την ποίηση του Ελληνα ποιητή. Ο Ακύλλας Καραζήσης εστιάζει στην πολιτική, τη φιλοσοφική και την ψυχαναλυτική διάσταση του ποιήματος «Οταν έρχεται ο ξένος», η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη εμπνέεται για μια de profundis εξομολόγηση με αφορμή τη «Φαίδρα» και η Ρούλα Πατεράκη στέκεται κριτικά απέναντι στη «Σονάτα του σεληνόφωτος».
ΑΚΥΛΛΑΣ ΚΑΡΑΖΗΣΗΣ
«Οταν έρχεται ο ξένος»
«Ηρθε Εκείνος, ακάλεστος, ξένος – τι ζητούσε; Εμείς δε θέλαμε να δούμε, ν’ ακούσουμε, να τον αναγνωρίσουμε».
Κατάσταση πένθους και ο ερχομός ενός αριστερού Μεσσία, φορέα μιας ιδεολογίας. Ο ξένος ως σωτήρας με πολιτικούς, αριστερούς όρους.
«Η στιγμή δεν ήταν πια ένα κλείσιμο μα το κέντρο της έκτασης μ’ άπειρη περιφέρεια… πίσω απ’ το χτες και το αύριο, πέρα από το χρόνο».
Η ιστορική προοπτική. Η αποκλεισμένη από την ιστορία, βυθισμένη στο πένθος κοινότητα και ο ξένος που δίνει επιτέλους την προοπτική. Η μεταφυσική της αριστερής ουτοπίας. Η κομμουνιστική κοινωνία ως μεταφυσικός παράδεισος.
«Και τα παιδιά που υπήρξαμε, έλεγε, τα υπάρχουμε, απαλλαγμένα απ’ τη στενότητα των πρώτων μας χρόνων… απ’ των μεγάλων την παρεξήγηση».
Επιρροές από την ψυχανάλυση. Ο ξένος γυρίζει τον κόσμο πίσω στη μαγεία της παιδικής ηλικίας, ειδικά στις ανέμελες στιγμές στη φύση. Εδώ ο ουτοπικός κοινωνικός παράδεισος είναι συναφής με την παιδική ηλικία.
«Ποτέ δεν έχει περάσει η ώρα αυτού που θυμόμαστε. Τα φραγκόσυκα δεν έχουν μόνο σχήμα και γεύση – συγκεντρώνουν έναν κόσμο σπόρους και νοήματα».
Από τη στιγμή που ενεργοποιείται η μνήμη, γίνεται παρόν. Τα φραγκόσυκα είναι ένα παράδειγμα από τη φύση, που δεν είναι μόνο σχήμα και γεύση. Σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, κάθε ον είναι η συνεχής αναζήτηση του είναι.
«Ολα δικά μας, πιο δικά μας με τη μνήμη μας, έλεγε ο Ξένος, πιο ευτυχισμένα».
Η ανασύσταση του κόσμου μέσα από τη μνήμη και τις εμπειρίες είναι η απόλυτη θεραπεία, σύμφωνα με την ψυχανάλυση. Είναι η σύσταση της ατομικής μας ταυτότητας.
«Οι γυναίκες μεγάλες, μυστικές, μονάχες, σχεδόν αυθύπαρκτες κι αυτάρκεις… δεν γνωρίζουμε την πεισμωμένη ελευθερία της σιωπής τους όταν αρνούνται να οργιστούν».
Δεν συμφωνώ με αυτή την εξιδανίκευση της γυναικείας σκλαβιάς, τη λογική «οι γυναίκες είναι αγίες επειδή υποτάσσονται». Πίσω από την ποιητικότητα των στίχων κρύβεται η δεινή θέση των γυναικών της εποχής του. Γιατί ο σκλάβος, όσο ωραιοποιημένη και να παρουσιάσεις την κατάστασή του, παραμένει σκλάβος. Είναι μια χριστιανική εικόνα για τις γυναίκες που με κάνει να αγανακτώ. Είναι επίσης και η παραδοσιακή, συντηρητική αντιμετώπιση της Αριστεράς προς τη γυναίκα.
«Οι άντρες όταν νιώθουν το φόβο… αρπάζουν τις γυναίκες όπως αρπάζουν τα κλαδιά ή τις ρίζες ενός δέντρου πάνω από τον γκρεμό».
Η ομοφυλόφιλη οπτική για την ερωτική συνεύρεση αρσενικού θηλυκού.
«Ολα δικά μας, είπε ο Ξένος. Ολα του κόσμου τούτου και τους νεκρούς μας τους κουβαλάμε μέσα μας χωρίς ο χώρος να στενεύει, χωρίς να βαραίνουμε».
Τίποτα στη γη δεν χάνεται. Τα πάντα ζουν μέσα στη μνήμη μας και την ψυχή μας. Πεθαίνει κάποιος μόνο όταν δεν υπάρχει ιστορική μνήμη.
ΚΑΡΥΟΦΥΛΛΙΑ ΚΑΡΑΜΠΕΤΗ «Φαίδρα»
«Το αισθάνομαι: δεν επαρκώ στον εαυτό μου». Κι εγώ αισθάνομαι συνεχώς αυτή την ανεπάρκεια σε επίπεδο προσωπικό, επαγγελματικό, καθημερινό. Είναι η πιο συχνή αίσθηση. Νιώθω ότι τα εφόδιά μου δεν είναι πάντα επαρκή. Γι’ αυτό και είμαι τόσο αυστηρή με τον εαυτό μου και δεν επαναπαύομαι με κάτι κεκτημένο. Ακόμα και οι καλές κριτικές με προβληματίζουν. Ψάχνομαι μέχρι την τελευταία μέρα των παραστάσεων να βρω να προσθέσω αυτό το κάτι, το παραπάνω. Από την εφηβεία μου λοιπόν ακόμη, αυτή η αίσθηση της προσωπικής ανεπάρκειας με οδήγησε να γίνω ηθοποιός καθώς πάνω στη σκηνή γίνεσαι ένα άλλο πρόσωπο, πιο γοητευτικό.
«…να μετράω, να ελέγχω με τα δικά σας μέτρα τις κινήσεις μου».
Να υπηρετώ τη δημόσια εικόνα μου με την έννοια κάποιων κοινωνικών συμβάσεων καθώς παντού ελλοχεύει ο κίνδυνος να υπάρχει γύρω ένας φωτογράφος ή ένας δημοσιογράφος κίτρινου εντύπου που θα σχολιάσει τη συμπεριφορά μου. Φυσικά, δεν κρύβω σαν τη Φαίδρα ένα ένοχο πάθος αλλά δεν μου αρέσει να δημοσιοποιείται η προσωπική μου ζωή.
«Τα πιο όμορφα πράγματα τα λέμε συνήθως για να αποφύγουμε να πούμε μιαν αλήθεια». Ισως γιατί λέγοντας μια αλήθεια, φοβόμαστε τις συνέπειες, τις επιπτώσεις όπως να πληγώσουμε τον άλλον ή να προδώσουμε τον εαυτό μας. Αρα, αναγκαζόμαστε συχνά να ωραιοποιήσουμε τα πράγματα, να αοριστολογήσουμε όμορφα.
«Δεν ξέρω πια πού να μείνω, έτσι πολιορκημένη απ’ τους ίσκιους μου, πιο φανερή τώρα». Υπάρχει γνώση στη Φαίδρα λόγω ηλικίας, λόγω εμπειριών. Εχει βιώσει τη φθορά, την παρακμή. Είναι μια γυναίκα που έχει περάσει την πρώτη της νεότητα. Αν θες, ηλικιακά είμαι κοντά της. Την καταλαβαίνω. Την έχω συναντήσει στη γνώση της φθοράς, στην έλξη της προς την ομορφιά της νεότητας, στο πάθος της, στην παραφορά της. Ομως, ενώ στη Φαίδρα η επιθυμία της γι’ αυτόν τον νέο, τον πρόγονό της, είναι ταμπού και απαγορευμένη, σε μένα δεν έχει συμβεί αυτό. Αυτό που επιθυμώ συνήθως μου χαρίζεται, μου προσφέρεται, μπορώ να το έχω.
«Μόλις ξυπνήσουμε η πρώτη κίνησή μας, πριν ακόμα πλυθούμε, … ν’ απλώσουμε το χέρι να πάρουμε από το κομοδίνο το στεγνό μας προσωπείο να το εφαρμόσουμε σαν ένοχοι στο πρόσωπό μας… κι από πάνω να ‘χεις το φόβο μήπως ξεκολλήσει ολόκληρο το προσωπείο… μη και φανεί ολόγυμνη η άγριά σου πείνα, η αστείρευτη πείνα».
Ολη αυτή η καταπίεση του κοινωνικού καθωσπρεπισμού, η ενοχή, η αποσιωπημένη αλήθεια του αισθησιασμού που δεν αφήνει κανένα προσωπείο να εφαρμόσει καλά σε οποιοδήποτε πρόσωπο. Γιατί λίγο πολύ, όλοι φοράμε ένα κάποιο προσωπείο καθώς δεν μας επιτρέπεται ή δε μας επιτρέπουμε να είμαστε πάντα ο εαυτός μας.
«Τίποτα δεν πιστεύω. Δεν καταλαβαίνω τίποτα. Καθένας μας μόνος, καθένας προγραμμένος».
Σε αυτόν τον κόσμο πορευόμαστε προγραμμένοι σαν πρόβατα προς σφαγή. Αν είμαστε τυχεροί στο ενδιάμεσο διάστημα θα βιώσουμε την αγάπη, τη συντροφικότητα, τον έρωτα.
«Μην τάχα προορισμός της γυναίκας είναι η γέννηση; Ή μήπως προορισμός της αθέλητος ο έρωτας;».
Προσωπικά, καθώς δεν έχω βιώσει τη μητρότητα από επιλογή, δεν θεωρώ ότι απαραίτητα η ολοκλήρωση για όλες τις γυναίκες έρχεται μέσα από τη μητρότητα. Δεν αισθάνθηκα ότι προορισμός μου σε αυτή τη ζωή ήταν να γίνω μητέρα. Με ενδιέφερε πάντα ο έρωτας. Αυτός ο στίχος λοιπόν του Ρίτσου με καλύπτει απόλυτα. Είμαι εγώ. Οταν τον εκφέρω, είμαι η Φαίδρα.
ΡΟΥΛΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ
«Η σονάτα του σεληνόφωτος»
«Αφησέ με να ‘ρθω μαζί σου».
Υποκριτική επιθυμία, πολύ μακριά από την αλήθεια. Ισως κανείς δεν θέλει να πάει με τον άλλο. Παρ’ όλα αυτά, αυτό ξεστομίζει. Ενα ψέμα προς τον εαυτό του και τον άλλον.
«Οταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές μέσα στο σπίτι… τούτο το σπίτι δε με σηκώνει πια».
Πάλι το ίδιο ψέμα. Πιθανόν πρόκειται για ένα υπέροχο σπίτι, στην Κηφισιά ή την Εκάλη. Ωραίες ξεθωριασμένες τοιχογραφίες, σκόνη, πορτρέτα νεκρών, πιάνο Στάνγουικ. Μονόλογοι υπό το σεληνόφως αυξάνουν τις ψευδαισθήσεις.
«Η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη… τόσο αδιάφορη κι άυλη τόσο θετική σαν μεταφυσική».
Εξαιρετικοί χαρακτηρισμοί για μια πόλη. Μου φέρνουν στο νου τη Νέα Υόρκη. Είναι μια Αθήνα – Νέα Υόρκη. Μια φασματική, ανύπαρκτη πολιτεία.
«Δεν έχει σημασία αν φεύγεις ή αν γυρίζεις κι ούτε έχει σημασία που ασπρίσαν τα μαλλιά μου, δεν είναι τούτο η λύπη μου – η λύπη μου είναι που δεν ασπρίζει κι η καρδιά μου».
Νότα παραλογισμού. Ενα παιχνίδι λέξεων.
«Πάντα μου είχα μανία με τα μαντίλια, όχι για να κρατήσω τίποτα δεμένο».
Ευγενικά χέρια, ευγενική συγκυρία, 19ος αιώνας, ρομαντισμός και μια μικρή φροϊδική υστερία.
«Καμιά φορά, θαυμάζοντας, ξεχνάς, ό,τι θαυμάζεις, σου φτάνει ο θαυμασμός σου».
Εξαίσιος νάρκισσος υπό το σεληνόφως. Κλειστό σύστημα θαυμασμού.
«Κι αν κάνεις να κοιτάξεις σ’ αυτόν ή στον άλλον καθρέφτη, πίσω απ’ τη σκόνη και τις ραγισματιές, διακρίνεις πιο θαμπό και πιο τεμαχισμένο το πρόσωπό σου».
Οι αναγκαίες ρωγμές για να μη χάσουμε τελείως την αυτοεκτίμησή μας.
«Ανακαλύπτω εκεί, στο βάθος του πνιγμού, κοράλλια και μαργαριτάρια και θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων, απρόοπτες συναντήσεις, και χθεσινά και σημερινά και μελλούμενα, μια επαλήθευση σχεδόν αιωνιότητας».
Κομπολόι εύηχων λέξεων. Αισθητικές εμμονές.
«Μην κοιτάς εμένα, εμένα η θέση μου είναι το ταλάντευμα – ο εξαίσιος ίλιγγος».
Φιλοδοξία μπροστά στον κίνδυνο.
ΜΠΛΑΤΣΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ET AGENDA
